Płatna opieka nad rodzicami – komu przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Płatna opieka nad rodzicem lub innym chorym członkiem rodziny to realna potrzeba w wielu gospodarstwach domowych. W przypadku pracowników objętych ubezpieczeniem chorobowym, prawo do uzyskania zasiłku opiekuńczego wynika wprost z ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Aby jednak możliwe było skorzystanie z tego świadczenia, konieczne jest spełnienie kilku formalnych warunków oraz złożenie odpowiednich dokumentów.

Najważniejsze informacje:

• Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy? – Przysługuje pracownikom objętym ubezpieczeniem chorobowym, którzy muszą sprawować opiekę nad chorym członkiem rodziny (dzieci, małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo) i nie mogą wykonywać pracy.
• Wymogi – Konieczność przedstawienia zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego, że osoba wymagająca opieki nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie. Zasiłek nie przysługuje, jeśli opieka może być zapewniona przez innych członków rodziny lub instytucję (np. zakład opiekuńczo-leczniczy).
• Wysokość i czas trwania zasiłku – Zasiłek wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje maksymalnie przez 14 dni w roku kalendarzowym (opiekun nad rodzicem).
• Specjalny zasiłek opiekuńczy vs. świadczenie pielęgnacyjne – Specjalny zasiłek przyznawany dorosłym dzieciom opiekującym się osobami z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie pielęgnacyjne skierowane do osób opiekujących się dziećmi z niepełnosprawnościami.
• Obowiązki HR – Dział HR powinien wspierać pracownika w składaniu odpowiednich wniosków o zasiłek opiekuńczy, informować o różnicach między świadczeniami i pomocnych narzędziach w przypadku długotrwałej opieki nad osobą niesamodzielną.

Spis treści:

1. Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy w 2025 roku?
2. Jak wygląda płatna opieka nad rodzicem?
3. Co określamy jako specjalny zasiłek opiekuńczy i czym jest świadczenie pielęgnacyjne?
4. Czym jest obowiązek alimentacyjny i jakie są konsekwencje prawne związane z odmową opieki?
5. Jakie wyróżniamy przypadki szczególne i narzędzia wspierające zarządzanie absencjami?
6. Jakie obowiązki leżą po stronie HR? Podsumowanie

Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy w 2025 roku?

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu, który z powodu konieczności sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny nie może wykonywać pracy. W katalogu członków rodziny, nad którymi można sprawować opiekę, znajdują się między innymi: dzieci, małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki oraz rodzeństwo – pod warunkiem pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym.

W przypadku osoby dorosłej – np. chorego rodzica – dodatkowym wymogiem jest przedstawienie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego konieczność osobistej opieki. Dokument taki musi potwierdzać, że rodzic nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować i nie może korzystać z pomocy innych członków rodziny pozostających w gospodarstwie domowym.

Zasiłek nie przysługuje, jeśli istnieje możliwość zapewnienia opieki przez innego członka rodziny lub jeśli opieka może być sprawowana przez instytucję, np. zakład opiekuńczo-leczniczy. Wyjątek stanowi sytuacja, w której konieczność stałej opieki potwierdzona zostaje orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności łącznie z koniecznością stałego współudziału opiekuna w procesie leczenia lub rehabilitacji.

Jak wygląda płatna opieka nad rodzicem?

Zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad chorym rodzicem przysługuje w przypadku rezygnacji z pracy lub czasowego zawieszenia aktywności zawodowej. Warunkiem jest objęcie ubezpieczeniem chorobowym, które może wynikać z zatrudnienia, prowadzenia działalności gospodarczej lub innego tytułu do ubezpieczeń społecznych.

Zasiłek wypłacany jest za dni faktycznego sprawowania opieki, maksymalnie do 14 dni w roku kalendarzowym, jeśli dotyczy innych członków rodziny niż dzieci. W przypadku opieki nad chorym dzieckiem limit ten jest inny i zależny od wieku dziecka oraz jego stanu zdrowia. Dni opieki nad chorym rodzicem sumują się z niewykorzystanymi dniami przysługującymi z tytułu opieki nad innymi członkami rodziny.

Wysokość zasiłku opiekuńczego wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku, najczęściej obliczanej jako średnia z ostatnich 12 miesięcy poprzedzających okres otrzymywania zasiłku. Pracownik zobowiązany jest do złożenia zwolnienia lekarskiego kodowanego jako ZLA oraz oświadczenia Z-15A, w którym wskazuje, nad kim i w jakim okresie sprawował opiekę.

Co określamy jako specjalny zasiłek opiekuńczy i czym jest świadczenie pielęgnacyjne?

Zasiłek opiekuńczy należy odróżnić od świadczeń wypłacanych w ramach ustawy o świadczeniach rodzinnych. W przypadku długotrwałej opieki nad osobami starszymi lub z niepełnosprawnością, zastosowanie mają:

• Specjalny zasiłek opiekuńczy – przyznawany dorosłym dzieciom sprawującym opiekę nad osobą posiadającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Warunkiem otrzymania świadczenia jest rezygnacja z pracy lub niepodejmowanie zatrudnienia oraz spełnienie kryterium dochodowego w rodzinie osoby sprawującej opiekę.
• Świadczenie pielęgnacyjne – skierowane do osób opiekujących się osobami niepełnosprawnymi, jeżeli niepełnosprawność powstała w dzieciństwie. To świadczenie nie przysługuje dorosłym dzieciom w przypadku opieki nad starszym rodzicem, którego niepełnosprawność pojawiła się po 18. roku życia.

Warto zaznaczyć, że świadczenia te są ze sobą niekompatybilne – nie można pobierać ich równocześnie z zasiłkiem opiekuńczym.

Czym jest obowiązek alimentacyjny i jakie są konsekwencje prawne związane z odmową opieki?

Dorastające dzieci mają wobec rodziców obowiązek alimentacyjny, wynikający z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ciąży on niezależnie od relacji rodzinnych i oznacza nie tylko obowiązek finansowego wsparcia, ale również realną pomoc w przypadku konieczności sprawowania stałej opieki. W praktyce może to prowadzić do prawnych konsekwencji w przypadku uchylania się od obowiązków, np. poprzez zaniechanie pomocy w codziennym funkcjonowaniu rodzica dziecka.

Z punktu widzenia działów HR, ważne jest uwzględnienie sytuacji pracownika wymagającego opieki nad chorym członkiem rodziny jako okoliczności uzasadniającej nieobecność w pracy – pod warunkiem, że została ona udokumentowana odpowiednim zwolnieniem lekarskim i oświadczeniem.

Jakie wyróżniamy przypadki szczególne i narzędzia wspierające zarządzanie absencjami?

W sytuacjach, w których opieka nad chorym członkiem rodziny przybiera postać długotrwałej lub wymaga rezygnacji z pracy, HR powinno kierować pracownika do odpowiednich procedur – m. in. poprzez złożenie wniosku o specjalny zasiłek opiekuńczy w ośrodku pomocy społecznej. Wnioski składane są w formie papierowej lub elektronicznej, za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS.

Warto także monitorować sytuacje, w których powtarza się potrzeba opieki nad tym samym członkiem rodziny. Jeśli w danym gospodarstwie domowym opiekę sprawuje więcej niż jeden członek rodziny, dni opieki nie sumują się, lecz mogą zostać podzielone między nich.

Jakie obowiązki leżą po stronie HR? Podsumowanie

Zasiłek opiekuńczy stanowi krótkoterminowe wsparcie finansowe w przypadku nagłej konieczności opieki nad chorym członkiem rodziny, jednak nie zaspokaja potrzeb wynikających z długotrwałego sprawowania opieki nad osobą wymagającą stałej pomocy innej osoby. W przypadku, gdy mamy do czynienia z koniecznością opieki w dłuższej perspektywie – zwłaszcza nad osobą niesamodzielną, niespełniającą kryteriów samodzielnej egzystencji – należy rozważyć inne formy pomocy, takie jak świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy przyznawany w celu sprawowania opieki.

Dział HR powinien nie tylko odróżniać świadczenia krótkoterminowe (zasiłek opiekuńczy) od długofalowych rozwiązań z systemu świadczeń rodzinnych, ale również potrafić poinformować pracownika o warunkach, jakie muszą zostać spełnione – w tym o kryterium dochodowym, obowiązku alimentacyjnym względem osoby wymagającej opieki oraz zakazie łączenia świadczeń. Kluczowe jest również zrozumienie, że w niektórych przypadkach obowiązek opieki nie wynika tylko z relacji rodzinnych, lecz także z konieczności zapewnienia rzeczywistej i osobistej pomocy osobie, która nie może funkcjonować bez udziału innych.

HR powinien być przygotowany na to, by wspierać pracownika w złożeniu odpowiedniego wniosku, wyjaśniać różnice między poszczególnymi świadczeniami i reagować na przypadki, w których zachodzi konieczność opieki nad osobą niesamodzielną. W dobie starzejącego się społeczeństwa i coraz częstszej rezygnacji z aktywności zawodowej w celu sprawowania opieki nad bliskimi, rola HR w tym obszarze będzie stale rosła.